Kẻ mạnh tự mình tỉnh thức, kẻ yếu tỉnh ngộ trong nỗi đau.

Thưa quý vị và các bạn, một văn hào đã từng viết: “Mỗi người đều có một giai đoạn thức tỉnh, sớm hay muộn quyết định vận mệnh của người đó.” Ngẫm kỹ thì quả thật có lý không sai. Phàm những ai thành tựu việc lớn, ắt hẳn đều phải trải qua những khoảnh khắc, những sự kiện khiến họ giác ngộ. Càng sớm thức tỉnh, càng sớm khai minh, thì càng sớm gặt hái được sự trưởng thành. Mà con người ta vốn dĩ chẳng thể nào bị đánh thức bằng răn dạy và lời khuyên nhủ. Chỉ có thể hoặc là tự mình lĩnh hội, hoặc là bị đớn đau quật tỉnh mà thôi. Giữa tự mình bừng tỉnh và nhờ đau khổ mà tỉnh, chính là nơi phân định ranh giới giữa kẻ mạnh và người yếu. Kẻ yếu tỉnh ngộ nhờ nỗi đau.

Người được biết danh là thần y thời Chiến Quốc là Biển Thước, ba lần đến gặp Hoàn Công, thế nhưng Hoàn Công chẳng mảy may tin dùng. Mãi đến khi bệnh tật bắt tác, Hoàn Công mới hốt hoảng tỉnh ngộ, nhưng thảm họa đã muộn màng. Thuốc nào cứu chữa được nữa mà Biển Thước cũng đã cao chạy xa bay sang đất Tần. Bệnh của thân xác đã vậy, bệnh của tư duy còn đáng sợ hơn.

Một tác gia đã từng viết: “Đời người có lắm đạo lý phải tự mình nếm trải mới tỏ tường. Chuyện chưa kinh qua, dẫu người khác có nói bao nhiêu, vẫn cứ thấy như một lớp giấy mỏng che khuất” Một câu chuyện đời thực kể rằng Từ Mạnh Nam, sinh năm 1989 ở An Huy, Trung Quốc, từ nhỏ vốn học hành không tệ. Nhưng đến cấp ba, anh ta bắt đầu sinh lòng chống đối việc học. Gia đình, thầy cô ra sức khuyên nhủ, nhưng anh ta chẳng những không hối cải mà còn ngang nhiên nộp giấy trắng trong kỳ thi đại học năm 2008. Chàng trai Từ Mạnh Nam bước vào kỳ thi Cao khảo (tên gọi kỳ thi đại học ở Trung Quốc). Khi tiếng chuông báo bắt đầu làm bài vang lên, tất cả học sinh xung quanh đều miệt mài với những câu hỏi trong đề thi, thì Từ Mạnh Nam đã ung dung mở đầu cho bài làm ngữ văn của mình như sau: “Thầy cô thân mến, em đến tham gia cuộc thi không phải vì để học đại học. Em sẽ thi với con số không điểm. Em muốn bày tỏ sự bất mãn của em đối với hệ thống giáo dục đang hiện hành.” Trong mắt anh ta lúc bấy giờ, đó là một hành động rất ngầu.

Bỏ thi đại học, không bằng cấp, Từ Mạnh Nam lang bạt khắp nơi, chẳng tìm được công việc nào ra hồn. Anh ta làm công nhân dây chuyền, làm bồi bàn, làm thợ lắp ráp, nhưng thu nhập bèo bọt, khốn khó đến nỗi có lúc phải ngủ vạ vật ngoài đường. Năm 2010, theo sự sắp đặt của gia đình, anh ta kết hôn với một cô gái khiếm thính, rồi lại ly hôn vào năm 2017. Sau này, trong một cuộc phỏng vấn, Từ Mạnh Nam cay đắng nói: “Những năm tháng lăn lộn ngoài xã hội, tôi đã làm đủ thứ mọi việc dơ bẩn, cực nhọc, sống chẳng có chút tôn nghiêm, thậm chí không bằng một con chó. Chính những tháng ngày cơ cực ấy đã khiến anh ta bừng tỉnh, bắt đầu nỗ lực phấn đấu không ngừng, đọc sách học hỏi, quyết tâm quay lại trường thi.” Và năm 2018, Từ Mạnh Nam về lại quê nhà An Huy và quyết định tham gia kỳ thi Cao khảo lần nữa. Trước cổng trường thi, anh ta nói: “Học hành là con đường tốt nhất để thay đổi số phận. Nếu có thể quay ngược thời gian, tôi nhất định sẽ khuyên bản thân mình thi cử cho tử tế để không phải hối tiếc.” 16 năm ròng rã trôi qua, cuối cùng Từ Mạnh Nam cũng hiểu ra tầm quan trọng của việc học. Nhưng trong suốt quãng thời gian ấy, anh ta đã phung phí biết bao nhiêu năm tháng, đã phải nếm trải biết bao nhiêu đòn roi của cuộc đời. Đúng như câu nói: “Chưa thấy quan tài, chưa đổ lệ; bệnh không đau, thì chưa biết sợ; người không đau, thì chưa tỉnh ngộ.” Có những người dù có nhắc nhở thế nào, họ cũng chẳng hề để tâm. Chỉ đến khi thực sự nếm mùi khổ ải, chịu đựng gian truân, họ mới bàng hoàng nhận ra.

Giống như trong lời lục hối minh (六悔銘), một kỳ văn lưu truyền của Khấu Chuẩn(寇準), một vị tể tướng thời Bắc Tống, đã từng viết:
Quan hành tư khúc, thất thời hối.
官行私曲，失時悔 Phú bất kiệm dụng, bần thời hối.
富不儉用，貧時悔 Nghệ bất thiểu học, quá thời hối. 藝不少學，過時悔 Kiến sự bất học, dụng thời hối.
見事不學，用時悔 Túy phát cuồng ngôn, tỉnh thời hối.
醉發狂言，醒時悔 An bất tương tức, bệnh thời hối. 安不將息，病時悔

Nghĩa là:

Làm quan mà tư túi, thiên vị, thì khi mất chức, mất thời cơ sẽ hối hận.
Giàu có mà không tiết kiệm, thì khi nghèo khó sẽ hối hận.
Khi con trẻ không lo học nghề, khi tuổi đã cao quá thời sẽ hối hận.
Thấy việc có ích mà không học, đến khi cần dùng đến sẽ hối hận.
Say rượu, nói năng cuồng loạn, khi tỉnh táo lại sẽ hối hận.
Lúc an nhàn không lo giữ gìn sức khỏe, đến khi ốm đau sẽ hối hận.

Gặp chuyện gấp, chuyện khó, mới biết tích cóp tiền bạc là quan trọng. Bị cuộc đời vùi dập, mới biết học hành là hữu ích. Trải qua một trận ốm thập tử nhất sinh, mới biết sức khỏe là quý giá. Cổ nhân nói: “Tâm bất khổ, tác trí bất khai.” Nghĩa là, tâm không khổ thì trí tuệ không thể khai mở. Kẻ không thể tự mình thức tỉnh, thì chỉ có thể bị ép buộc thay đổi sau khi đã nếm trải đủ đắng cay.

Tiếp đến là kẻ mạnh tự mình thức tỉnh. Kinh Dịch, quẻ Cách có viết: “Quân tử báo biến, tiểu nhân cách diện.” Nghĩa là, người quân tử thay đổi như con báo, kẻ tiểu nhân thay đổi về bề ngoài. Báo con khi mới sinh ra xấu xí vô cùng, lông lá xám xịt, lộn xộn. Thế nhưng, đến khi thay lông, báo con lột sắc ngoạn mục, toàn thân rũ bỏ lớp lông tạp, trở nên óng ả, mượt mà. Quá trình này chỉ vỏn vẹn ba ngày. Sự thức tỉnh của người quân tử cũng giống như loài báo vậy. Một khi nắm bắt được thời cơ, họ sẽ chủ động thay đổi từ trong ra ngoài, trở thành một con người có phẩm chất cao quý.

Một tác gia đã từng nói: “Đời người, suy cho cùng, chẳng qua là nhận thức của bản thân, rèn rũa bản thân, tự giác tự nguyện mà cải tạo bản thân. Sự thức tỉnh của một đời người, sự thay đổi của vận mệnh, thường chỉ diễn ra trong một khoảnh khắc. Nắm bắt được thì tiến bộ, bỏ lỡ thì sa ngã.”

Trầm Tử Ngang là nhà thơ nổi tiếng đời Đường, xuất thân từ gia thế phú quý, quen thói ăn chơi. Đến năm 17 tuổi, nếu không có gì đổi hẳn, ông sẽ trở thành một công tử phong lưu, sống một cuộc đời phù phiếm, vô vị. Nhưng bỗng ông chợt tự hỏi: “Liệu cuộc đời có thể khác đi không?” Thế là ông dứt khoát lập chí, từ biệt bạn bè cũ, chuyên tâm đèn sách, đọc rộng hiểu nhiều, nghiền ngẫm kinh sử. Chẳng bao lâu, ông đã thông hiểu Bách gia chư tử, trở thành một đại văn hào, danh tiếng lưu truyền sử sách. Tự nhận thức, từ xưa đến nay, luôn là phương cách tu dưỡng bản thân của những bậc tinh anh. Mọi bước tiến vượt bậc của con người, về bản chất, đều là sự thức tỉnh của nhận thức. Muốn bản thân lột xác, nhất định phải sớm tự mình đánh thức chính mình.

Nhân sinh tại thế, làm người, làm việc, thành công nhờ 10 điều giác ngộ:

1.Năng lực, động lực, định lực là điểm tựa để đứng vững và tiến bước.

Sách Đại Học* có viết: Tri chỉ nhi hậu hữu định, (知止而后有定) Định nhi hậu năng tĩnh, (定而后能静) Tĩnh nhi hậu năng an, (静而后能安) An nhi hậu năng lự, (安而后能虑) Lự nhi hậu năng đắc. (虑而后能得)

Nghĩa là, biết được cái mục đích cần đặt đến mà sau đó mới có sự kiên định. Kiên định rồi mới có thể yên ổn, yên ổn rồi mới có thể an tâm thư thái. An tâm rồi thì sau mới lo nghĩ mưu sự, lo nghĩ chu đáo rồi mới có thể đạt thành.

Năng lực là nền tảng để làm việc, quyết định bạn có thể làm gì.
Động lực là điều kiện để làm việc, quyết định bạn muốn làm gì.
Định lực là sự đảm bảo để làm việc, quyết định bạn dám hay không dám làm gì.
Có đủ ba yếu tố này sẽ quyết định bạn làm được gì.

2.Thạo việc, khéo léo đối nhân xử thế, giỏi nhẫn nhịn là bậc thang lớn để tiến bộ.

Kinh Dịch, hào Cửu Nhị quẻ Càn có lời: “Quân tử học dĩ tụ chi, vấn dĩ biện chi, khoan dĩ cư chi, nhân dĩ hành chi.” (君子學以聚之，問以辯之，寬以居之，仁以行之) Nghĩa là, người quân tử học để tích lũy kiến thức, hỏi để phân biệt đúng sai, khoan dung để đối đãi với người, nhân nghĩa để thực hành.

Một người thạo việc là một loại phẩm chất.
Biết cách đối nhân xử thế, giỏi đoàn kết là một loại cảnh giới.
Còn có thể nhẫn nhịn được những nỗi oan ức, bất công và khổ đau nhất thời, lại là một loại tu dưỡng.
Thạo việc là nhờ không ngừng học hỏi, không ngừng thực hành, vừa học vừa làm, dần dần sẽ trở nên thành thạo. Khéo léo đối nhân xử thế nằm ở chỗ có thể khoan dung, bao dung, thấu hiểu và tin tưởng hay không. Thế giới dù rộng lớn đến đâu, cũng không rộng bằng tấm lòng bao dung. Khoan dung, bao dung mới có thể hòa hợp, hòa thuận, hòa nhập. Giỏi nhẫn nhịn nằm ở chỗ có thể nhìn xa trông rộng, nghĩ đến đại cục hay không. Chỉ có phóng tầm mắt ra xa để nhìn cảnh vật, mới có thể giữ được bình tĩnh, chịu được thiệt thòi, chịu được gian khổ. Việc không nghĩ kỹ ắt có sai, người hay nhẫn nhịn ắt không lo.

3. Ý tưởng, cách diễn đạt, phương pháp là ba bước nhảy của năng lực.

Bậc thầy tâm học Vương Dương Minh từng nói: “Chưa có ai biết mà không làm. Biết mà không làm, chẳng qua là chưa biết.” Năng lực của một người có thể nói có hai lần nhảy vọt: một lần là biến ý tưởng trong đầu thành lời nói, lần khác là biến lời nói thành phương pháp thực tế. Có thể nói trúng tim đen, lay động lòng người, sưởi ấm lòng người, khiến người khác tin phục, kính phục, đó chính là bản lĩnh thực sự, trí tuệ thực sự. Nếu lại có thể biến những ý tưởng, lời nói này thành những hành động và phương pháp cụ thể, thực hiện được, có hiệu quả, đó chính là bản lĩnh lớn, trí tuệ lớn.

4. Học thức, kiến thức, đảm lược là bảo bối của người làm nên nghiệp lớn.

Trong Luận Ngữ từng chép: “Tri giả bất hoặc, nhân giả bất ưu, dũng giả bất cụ.” Nghĩa là, người có tri thức thì không mê hoặc, người có lòng nhân thì không lo âu, người có dũng khí thì không sợ hãi.

Học thức là lượng kiến thức của một người.
Kiến thức là kinh nghiệm của một người, là sự tích lũy kinh nghiệm, là tầm nhìn và lòng ngực.
Có học thức mà không có kiến thức, dễ tự cho mình là đúng, bảo thủ, cố chấp, ếch ngồi đáy giếng, thậm chí là tự cao tự đại.
Đảm lược chính là dũng khí và khí phách. Có đảm lược tức là có dũng, có mưu. Đảm lược là sự thể hiện của học thức và kiến thức.
Thế nào là có văn hóa? Là có đủ ba thức: học thức, kiến thức, đảm lược. Ba thức đều tốt, đó mới là người thực sự có văn hóa, mới có được bảo bối để làm nên nghiệp lớn, thành tựu lớn.

5. Biết đủ, biết chưa đủ, không biết đủ là dụng cụ hiệu chỉnh cho hành trình cuộc đời.

Tác gia cuốn Thái Căn Đàm thời nhà Minh từng nói: “Tri túc giả tiên cảnh, bất tri túc giả phàm cảnh.” Nghĩa là, biết đủ là cõi tiên, không biết đủ là cõi tục.
Làm người, làm việc, quan trọng ở chỗ định hướng giá trị của cuộc đời. Biết đủ trong cuộc sống, biết chưa đủ trong làm người, không biết đủ trong làm việc. Như vậy mới không sốc nổi, không say sưa, không dừng bước, mới thực sự nắm được chìa khóa vàng của giá trị cuộc đời.

Biết đủ trong cuộc sống, vừa là sự tỉnh táo, lại vừa là một loại tâm thái.
Biết chưa đủ trong làm người, vừa là một loại tự giác, lại vừa là một loại tự nhận thức.
Không biết đủ trong làm việc, vừa là một loại trách nhiệm, lại vừa là một loại tinh thần.

6. Tầm nhìn, khí phách, nghị lực là đôi cánh cứng để thực hiện ước mơ.

Hồ Đạt Nguyên thời nhà Thanh từng nói: “Tinh ư nghĩa giả nhãn giới đại, tâm địa bình; tuần ư lợi giả nhãn giới tiểu, tâm địa hiểm.” Nghĩa là, kẻ tinh tường về nghĩa, tầm nhìn rộng, lòng dạ ngay thẳng; kẻ hám lợi, tầm nhìn hẹp, lòng dạ hiểm ác.
Khi sai lầm và chân lý rối rắm, quỷ quyệt và sự thật đan xen, hiện tượng và bản chất mập mờ, tầm nhìn có thể giúp bản thân sáng suốt, không mê muội, không mờ mịt, không tầm thường. Có thể hạc giữa bầy gà, vượt trội hơn người. Có tầm nhìn rồi, còn phải có khí phách quyết đoán và nghị lực kiên cường để nỗ lực.

Có khí phách thì có thể nắm bắt chắc chắn cơ hội thoáng qua, chiếm lĩnh vị trí cao.
Có nghị lực thì có thể kiên trì, kiên trì và kiên trì hơn nữa, có thể vượt qua vũng lầy cuộc đời, kiên trì bền bỉ tiến về phía trước.

7. Bình hòa, bình tĩnh, bình thản là bài ca chủ đạo của hạnh phúc.

Nhà văn Tam Mao từng nói: “Hạnh phúc bình hòa nhất trên đời chính là tĩnh lặng, quan sát trời đất và nhân gian, từ từ cảm nhận sự hài hòa của nó.”
Trong Tiểu Song U Ký có chép:
“Sủng nhục bất kinh, khán đình tiền hoa khai hoa lạc.
Khứ lưu vô ý, vọng thiên không vân quyển vân thư.”
Nghĩa là:

Không quan tâm điều hơn lẽ thiệt, ngắm chiếc sân hoa nở hoa tàn, tùy ý ra đi hay ở lại.
Nhìn khung trời mây tụ mây tan, xem hoa trước sân nở rồi tàn, quên cả ta và vật, mặc cho mây trên trời cuộn lại rồi tan ra.
Đây là một loại cảnh giới, lại càng là một loại tâm thái và trạng thái. Làm thế nào để bình hòa, bình tĩnh, bình thản trở thành một trạng thái thường trực, cần phải có sự lắng đọng và tu dưỡng.
“Đạm bạc dĩ minh trí, ninh tĩnh dĩ chí viễn.” Lấy đạm bạc để làm sáng tỏ chí hướng, lấy tĩnh lặng để vươn tới tầm cao.
Đối xử với người bình hòa, đối với danh lợi thì bình tĩnh, đối với lợi ích thì bình thản. Luôn giữ được trạng thái bình hòa, tâm thái bình tĩnh và trái tim bình thản. Luôn đối đãi với những thứ ngoài thân, nhìn thấu, nghĩ thông, buông bỏ được, quên được, thì sẽ tâm bình khí hòa, hạnh phúc vui vẻ.

8. Tự tỉnh, tự cảnh, tự xét là công cụ cảnh báo cho sức khỏe và bình an.

Sách Độc Thư Lục chép: “Tâm như thủy chi nguyên, nguyên thanh tắc lưu thanh; tâm chính tắc sự chính.” Nghĩa là, tâm như nguồn nước, nguồn trong thì dòng chảy trong; tâm mà ngay thẳng thì sự việc cũng ngay thẳng.
Tự tỉnh, tự cảnh, tự xét là một loại tự nhắc nhở, là thường xuyên đặt mình dưới kính hiển vi và kính lúp để xem xét, kiểm tra. Như vậy mới có thể luôn giữ được:

Thận độc: tức là cẩn trọng trong khi ở một mình.
Thận sơ: tức là cẩn trọng từ lúc ban đầu.
Thận vi: tức là cẩn trọng từ những việc nhỏ nhất.
Luôn mang trong mình lòng kính sợ, không dám lờ là. Ba tự là một loại tự vấn. Chỉ có thường xuyên phản tỉnh, kiểm điểm bản thân, mới có thể không ngừng hiệu chỉnh bản thân, sửa đổi bản thân, mới có thể không đi chệch, không đi lệch, không đi tà, luôn đi trên con đường đúng đắn, chính nghĩa.

9. Tự tin, tự lập, tự cường là chỉ nam để vượt qua sóng gió.

Đạo Đức Kinh của Lão Tử viết: “Tri nhân giả trí, tự tri giả minh. Thắng nhân giả hữu lực, tự thắng giả cường. Tri túc giả phú, cưỡng hành giả hữu chí.” Nghĩa là, biết người là trí, tự biết mình là sáng. Thắng người là có sức, tự thắng mình là mạnh. Biết đủ là giàu, cố gắng làm là có chí.
Con người quý ở chỗ tự tin. Người tự tin thường biểu hiện ra sự tự lập, tự chủ, tự cường.

Gặp việc, dám quyết định, muốn quyết định, có thể quyết định, không trông chờ ỷ lại, đòi hỏi.
Gặp khó khăn và trắc trở, thì tự cường, không ngừng, không nản lòng, không khuất phục.
Có thể bị đánh bại, nhưng không bị đánh gục.
Gặp nhiễu loạn và tạp âm, có thể không bị mê hoặc, không bị dụ dỗ, không bị lay động.
Nội tâm kiên cường và vững vàng. Tự tin, tự chủ, tự cường chính là một loại định lực, là một cây định hải thần châm trên đường đời.

10. Biết ơn, cảm ơn, báo ơn là màu sắc cơ bản của đạo làm người.

Sách Tăng Quảng Hiền Văn chép: “Nhận ân một giọt, báo ân một dòng.” Biết ơn, báo ơn là cốt lõi cơ bản của văn hóa truyền thống, là bản sắc tối thiểu của đạo làm người. Đánh mất điều này, chính là đánh mất nền tảng và điều kiện để làm người. Sống ở đời, ắt sẽ gặp những người có ơn với mình, đặc biệt là những người đã giúp đỡ mình trong quá trình trưởng thành và tiến bộ, trong những lúc nguy nan. Không thể không nhớ, và càng không được quên. Trong Thiền Tông, có một phương pháp giáo hóa gọi là “bổng hát”, đánh gậy, hét lớn. Nhưng không phải cứ vung gậy bừa lên bất kỳ ai là họ liền đốn ngộ. Phải là khi bậc thầy quan sát thấy người đệ tử chỉ còn thiếu một bước chân cuối cùng, vào đúng thời điểm then chốt, mới buông ra một lời điểm hóa quan trọng, thúc đẩy sự thức tỉnh nơi họ. Nếu người đó vẫn cứ u mê, thì dù thầy nói ngàn lời vạn ý, cũng đều vô ích. Giống như câu ngạn ngữ xưa đã nói: “Bạn vĩnh viễn sẽ không thể đánh thức một người đang vờ ngủ say. Kẻ không thể tự mình tỉnh, cũng chẳng thể bị người khác lay tỉnh. Chỉ có thể nhờ vào nỗi đau mà tỉnh.” Chỉ có điều, cái giá của sự tỉnh ngộ nhờ đau đớn ấy, có thể là tháng năm hoang phế, có thể là thân xác hao mòn, hoặc thậm chí là một cuộc đời tầm thường, nếu không muốn nói là bi thảm.

Hãy cùng nhau nhấn like và chia sẻ video này tới bạn bè, người thân và cộng đồng, để chúng ta cùng nhau giác ngộ, tinh tấn, quý vị và các bạn nhé. Chúng tôi xin kết thúc bài chia sẻ của mình tại đây. Xin chân thành cảm ơn quý vị và các bạn đã dành ra thời gian quý báu của mình để lắng nghe bài chia sẻ này. Một lần nữa, xin kính chúc quý vị và các bạn cùng gia đình luôn luôn được hạnh phúc, thành công và bình an trong cuộc sống. Xin chào trân trọng kính chào và hẹn gặp lại.